Avondklok in ons dorp na de Tweede Wereldoorlog

13 maart 2021 door Jan-Willem Schneider
Avondklok in ons dorp na de Tweede Wereldoorlog
Ambachtse leden van de Binnenlandse Strijdkrachten rond 1945

HENDRIK-IDO-AMBACHT – Onze huidige regering ziet de avondklok als een middel om de coronapandemie in te dammen. Toch hebben veel Nederlanders hun bedenkingen, omdat de maatregel de menselijke vrijheid beperkt. Ouderen associëren de avondklok bovendien nog met de Tweede Wereldoorlog (1940 – 1945) en de periode erna. “Tot juli 1945 heeft onze regio nog een avondklok gekend. Zo wilde het voorlopig militair gezag de openbare orde handhaven”, verduidelijkt Arie Verhoeven, bestuurslid bij het Historisch Genootschap.

In de Tweede Wereldoorlog kondigde de bezetter vrij snel een avondklok af. “Op 31 oktober 1940 volgde spertijd voor het hele land tussen 0.00 en 4.00 uur. Als een Nederlander toch naar buiten wilde, had de persoon een vergunning nodig”, vertelt Arie. “De Duitse bezetter handhaafde de strenge nachtregels om verzet tegen te gaan en om nachtelijke bombardementen moeilijker te maken. Soms werd de avondklok ook als strafmaatregel gebruikt, bijvoorbeeld in Amsterdam waar verzetsstrijders in 1942 enkele aanslagen uitvoerden. Als straf vervroegden de Duitsers de avondklok naar 20.00 uur”, licht Arie toe.

Avondklok voor twee dagen
Hoewel de Duitsers op 5 mei capituleerden, liep de avondklok praktisch door. “Op 8 mei 1945 stelde burgemeester Hendrik Duiker opnieuw een avondklok in voor onze gemeente, inclusief de plicht om alle ramen en deuren te sluiten. Een uitzondering gold voor de politie en de Binnenlandse Strijdkrachten (BS’ers). Met de avondklok wilde Duiker ‘ten spoedigste orde, rust en veiligheid in onze gemeente herstellen’. Bij overtreding volgde er geen boete van € 95,-, maar een arrestatie en bij verzet mocht de politie vuurwapens gebruiken”, vertelt Arie. “Opmerkelijk is nog dat burgemeester Duiker de avondklok al na één of twee dagen wilde afschaffen”.

Verlenging avondklok op last van ‘Canadese Groepen’
Ondanks Duikers intentie verlengde hij de avondklok op 10 mei 1945 met onbepaalde tijd. “De maatregel ging voortaan gelden van 22.00 tot 5.00 uur en beruste op instructie van ‘de Commandant der alhier gelegerde Canadese Groepen’”. Later werden de avondkloktijden wat aangepast, weet Arie. “In het archief vond ik een briefje van het militair gezag te Dordrecht. Het document was gedateerd op 13 juni 1945 en vermeldde dat de avondklok geldt van 24.00 tot 5.00 uur.” Zes dagen later doken de gewijzigde tijden op in de Dordtse editie van De Waarheid, een dagblad van communistische signatuur.

Avondklok om openbare orde te garanderen
De avondklok werd ingesteld om de veiligheid te kunnen waarborgen, denkt Arie. “Net na de bevrijding waren veel Duitsers en collaborateurs nog niet gearresteerd. Dat gebeurde vermoedelijk pas rond 12 mei 1945. Doordat de nazi’s nog bewapend waren, wisten ze nog honderden burgers en BS’ers te vermoorden”. De Binnenlandse Strijdkrachten zelf waren ook niet mals en traden soms willekeurig op. “De verzetsstrijders zagen eindelijk hun kans om oude rekeningen te vereffenen met al dan niet vermeende collaborateurs. Uit al het geweld blijkt dat de situatie net na de bevrijding nog niet stabiel was. Ik veronderstel dus dat het militair gezag de avondklok inzette om de openbare orde te handhaven,” verduidelijkt Arie.

Tot 11 juli 1945 avondklok in onze regio
Omdat de veiligheidssituatie in heel bevrijd Nederland nog penibel was, vermoedt Arie dat de avondklok niet alleen in onze regio gold. “Hoewel ik geen bewijsstukken heb, denk ik dat de maatregel in heel Zuid- en Noord-Holland gold, evenals in Utrecht. Deze gedachte ga ik komende tijd verder onderzoeken”. In de loop van 1945 verbeterde de situatie in heel Nederland. De avondklok werd dan ook op 11 juli 1945 volledig opgeheven in onze regio. Het zou tot 23 januari 2021 duren, voordat de maatregel opnieuw zou worden ingevoerd. Hoewel de avondklok aanvankelijk twee weken zou duren, duurt ze nu al bijna twee maanden. 

Foto's: P. van der Leer

Meer over:
Cookies

Deze website gebruikt noodzakelijke cookies voor een correcte werking en analytische cookies (geanonimiseerd) om de statistieken van de website bij te houden. Marketing cookies zijn nodig voor laden van externe content, zoals YouTube-video's of widgets van Sociale Media. Zie ons cookiebeleid voor meer informatie, of om je instellingen later aan te passen.